Podczas pracy z małymi pacjentami wielokrotnie się przekonywaliśmy, że człowiek słyszy nie tylko dzięki uszom – za słyszenie odpowiada także, czy raczej przede wszystkim, mózg. Choć powodem niedosłuchu mogą być nieprawidłowości ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego, to słyszenie, rozumiane jako proces przetwarzania i nadawania znaczenia informacjom, wymaga udziału wielu obszarów mózgu, który interpretuje docierające do nas z zewnątrz dźwięki. Użytkownikom aparatów lub implantów słuchowych tę interpretację mają ułatwiać specjalne systemy poprawiające jakość sygnału mowy odbieranej z otoczenia. W praktyce stosuje się kilka tego typu rozwiązań. Jakie dokładnie przynoszą one korzyści i które z nich sprawdzają się najlepiej, wyjaśnia mgr Justyna Witkowska, protetyk słuchu z Zakładu Implantów Słuchowych IFPS.
Dzięki rozwojowi badań dotyczących neuroplastyczności mózgu dysponujemy coraz większym zakresem wiedzy na temat mózgowych ścieżek słuchowych. Okazuje się, że uszy dla mózgu są swoistymi „drzwiami” dla dźwięków – tak samo jak nos jest „furtką” dla zapachów, a oczy – dla obrazów. Rozumienie tego, co widzimy, co czujemy czy co słyszymy zachodzi w mózgu. Dlatego wady słuchu należy odnosić do mózgowych ośrodków zaangażowanych w słyszenie i rozumienie, a nie tylko samego ucha.
W pierwszych latach życia dziecka każde doświadczenie słuchowe jest impulsem do tworzenia nowych szlaków neuronalnych i połączeń między neuronami. Im częściej słuch dziecka jest stymulowany (powtarzanie słów i dźwięków itp.), tym większe ma to znaczenie dla rozwoju mózgu. Dlatego tak ważne jest, aby niedosłyszące czy niesłyszące dzieci dzięki protezowaniu słuchu miały dostęp do zrozumiałej mowy i informacji słuchowych i to już od najmłodszych lat. Jest to niezbędne, by w pełni rozwinąć i połączyć obszary mózgu w celu optymalizacji umiejętności poznawczych.
Skutecznym sposobem na wyważanie „drzwi” do mózgu są technologie słuchowe takie jak aparaty słuchowe, implanty ślimakowe, urządzenia zakotwiczone w kości czy systemy zdalnych mikrofonów. Urządzenia te mają umożliwić aktywację, stymulację i rozwój nerwowej drogi słuchowej. Aktualnie większość producentów oferuje już urządzenia poprawiające słyszenie u dzieci w różnym wieku. Dzięki szerokiej gamie produktów pediatrycznych wspomagających słyszenie, każdy mały pacjent może liczyć na rozwiązanie, które w pełni zaspokoi jego potrzeby.
Systemy wspomagania słyszenia składają się z nadajnika i odbiornika lub odbiorników znajdujących się wewnątrz procesora lub stanowiących element zewnętrzny. Odbiornikiem może być sama proteza (procesor, aparat słuchowy) lub podłączone dodatkowe urządzenie. Celem systemu jest przekazywanie dźwięków, tak by słuchanie w procesorze stało się jeszcze bardziej komfortowe. To ważne, bo w środowisku o wysokim poziomie hałasu czy w miejscu z dużym pogłosem efekt przy użyciu samego procesora może być niewystarczający. Może się okazać, że dopiero dodatkowe urządzenia zapewnią optymalne rozumienie komunikatów i właściwe odseparowanie mowy od hałasu. To szczególne wyzwanie, bo naturalnym środowiskiem akustycznym dzieci jest sala przedszkolna, sala lekcyjna, głośne podczas przerw korytarze szkolne. Wiadomo, że dzieci potrzebują wyższych wartości poziomu sygnału w stosunku do tła otoczenia niż dorośli, aby osiągnąć takie same wyniki w rozpoznawaniu mowy. Korzystanie z urządzeń przewodowych bądź bezprzewodowych zwiększa jakość przesyłanego sygnału, ułatwiając ich użytkownikom komunikowanie się z innymi w bardziej wymagających środowiskach akustycznych oraz umożliwiając łączenie się z dostępną obecnie technologią audio (komputer, tablet, smartfon, telewizja).
Najstarszym sposobem przesyłania sygnału do procesora jest wykorzystanie pętli indukcyjnej. System wspomagania słuchu z pętlą pozwala słyszeć dźwięk bez niepotrzebnych szumów i eliminuje problemy ze słyszeniem wynikające z niekorzystnej akustyki pomieszczenia. Proces działania pętli nie jest skomplikowany. Pętla indukcyjna zbiera i przesyła dźwięk bezpośrednio do procesora, wytwarza pole magnetyczne, które oddziałuje na aparat i eliminuje wszelkie szmery czy zakłócenia z otoczenia. System ten składa się ze wzmacniacza, który odbiera sygnał ze źródła (np. mikrofonu), a następnie przetwarza go, wzmacnia i przekazuje za pomocą zjawiska indukcji magnetycznej do odbiornika (aparatu słuchowego, procesora). Większość aparatów słuchowych i procesorów posiada tryb cewki indukcyjnej (przełącznik „T” lub „MT”), umożliwiający odbiór pola elektromagnetycznego generowanego przez pętlę indukcyjną. Jednocześnie z pętli indukcyjnej może korzystać nieograniczona liczba użytkowników procesorów mowy. Co więcej, liczba osób korzystających jednocześnie z pętli indukcyjnej nie wpływa na jakość przekazu sygnału. Dźwięk w procesorze będzie dopasowany indywidualnie do ubytku słuchu każdego pacjenta, ponieważ poziom stymulacji w procesorze mowy jest dopasowywany do jego indywidualnych potrzeb. Wyróżnia się trzy rodzaje pętli: powierzchniowe, stanowiskowe i osobiste. Dość powszechne stało się korzystanie z pętli indukcyjnych w kinach, teatrach, salach wykładowych, na stanowiskach w urzędach czy samodzielnie w domu. Zgodnie z ETSI EN 301 4622 (2000-03) miejsca, które wyposażone są w pętle indukcyjne, muszą być oznakowane niebieskim piktogramem „T”.
Najbardziej powszechnie stosowanym systemem wspomagającym słyszenie jest system FM. Od wielu lat znany jako system przekazywania dźwięków na odległość jest dzisiaj technologicznie zminiaturyzowany i bezprzewodowy. System FM składa się z nadajnika oraz jednego lub dwóch odbiorników, które przekazują sygnał do aparatu słuchowego lub procesora mowy. System pracuje na falach radiowych, niewrażliwych na zakłócenia akustyczne. Technologia FM pozwala na uzyskanie jakości dźwięku porównywalnej do sytuacji, w której rozmówca znajduje się bezpośrednio przy uchu słuchającego. Odbiornik systemu FM posiada dodatkowo mikrofon, co pozwala użytkownikowi kontrolować brzmienie i intonację własnego głosu. Odbiornik posiada również wyjście audio do przyłączania innych urządzeń. Zasięg systemów FM dochodzi nawet do 100 m w otwartej przestrzeni, ok. 15–40 metrów w zamkniętym pomieszczeniu w zależności od stosowanych protokołów do komunikacji (autorskie lub Bluetooth). System FM jest urządzeniem medycznym używającym do komunikacji pasmo 2 GHz. Najczęściej wykorzystywany jest w placówkach edukacyjnych. Nauczyciel mówi do specjalnego mikrofonu, który bezprzewodowo wysyła sygnał do odbiornika FM podłączonego do procesora mowy lub aparatu słuchowego niedosłyszących uczniów. System pomocny jest również w domu (rodzicom daje możliwość kontaktu z dzieckiem pomimo odległości czy hałasu, głośność telewizora może być ustawiona na poziomie akceptowalnym dla reszty domowników) albo podczas zajęć sportowych (komunikaty trenera są kierowane do mikrofonu FM). W odróżnieniu od pętli indukcyjnej system FM jest bardziej odporny na zakłócenia od innych sprzętów elektronicznych. Jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Wszczepienie implantu słuchowego to dla dziecka z głębokim niedosłuchem początek drogi do rozwinięcia zdolności słyszenia. Po zabiegu kluczowa dla rozwoju słuchu i mowy jest właściwie prowadzona rehabilitacja. Dzięki niej mały pacjent odczuje największe korzyści z implantu. Przy współpracy ze specjalistami ds. rehabilitacji proponujemy stosowanie pętli indukcyjnych (przewodowych lub bezprzewodowych), stopkę FM do procesora z 3-pinowym gniazdem umieszczonym w dole pokrywy (bezprzewodowo), kabel audio (przewodowo) lub Audiostream (bezprzewodowo). Te rozwiązania pozwalają przekazać dźwięk bezpośrednio do procesora mowy. Poprzez te systemy pacjenci mogą samodzielnie rehabilitować słuch w domu według opracowanej i wdrożonej przez Instytut idei Domowej Kliniki Rehabilitacji.
Po dopasowaniu procesora mowy istotna jest również ocena efektywności implantu. Aby ocenić zysk z implantu, wykonuje się nie tylko audiometrię w wolnym polu, lecz także audiometrię słowną. Umożliwia ona ocenę stopnia rozumienia mowy w urządzeniu. W tym celu wykorzystujemy wspomniane systemy przewodowe i bezprzewodowe transmisji dźwięku. Podczas przeprowadzania testów słownych zauważyliśmy różnice w uzyskanych wynikach w zależności od zastosowanego urządzenia pomiarowego. Badania pilotażowe przeprowadzone z udziałem ośmiu pacjentów wykazały, że technologia bezprzewodowa przynosi najlepsze korzyści w zrozumiałości mowy. Największą poprawność powtarzanych słów uzyskano, używając Audiostreamu, dalej w kolejności dzięki zastosowaniu pętli bezprzewodowej, kabla audio. Największe straty w przekazywaniu sygnału mowy zaobserwowano, stosując pętlę przewodową. Ponadto pacjentów poproszono o wypełnienie krótkiego kwestionariusza dotyczącego oceny subiektywnej jakości przekazywanego sygnału, zakłóceń i naturalności. We wszystkich pytaniach zastosowano wizualną skalę analogową, w której punkty maksymalne i minimalne każdego parametru wynosiły +5 i -5. Wyniki tej analizy wskazują, że technologia Bluetooth jest najbardziej efektywna, zdecydowanie lepiej słychać sygnał mowy w ciszy i szumie. Dźwięk jest bardziej naturalny i niezakłócony. Badania wstępne są podstawą do przyszłych, bardziej szczegółowych analiz dostępnych technologii.
Podsumowując, rozwiązania bezprzewodowe transmisji dźwięku mogą mieć znaczenie w poprawie rozumienia mowy. System Bluetooth stał się standardem w produkcji systemów implantów ślimakowych i aparatów słuchowych. Satysfakcjonująca jakość sygnału może być czynnikiem krytycznym przy wyborze procesora mowy lub aparatu słuchowego. Systemy wspomagania słyszenia bywają w wielu sytuacjach nieocenione.