Coraz więcej osób cierpi z powodu obniżonego nastroju i depresji, żyjemy w niespokojnych czasach, dlatego ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się dobrostanowi człowieka oraz zdrowiu psychicznemu. Szuka się także sposobów, które pozwalają na utrzymanie zarówno fizycznej, jak i psychicznej kondycji. Jednym z nich jest kontakt z przyrodą, a szczególnie spędzanie czasu w lesie. Co dobrego las może dać współczesnemu zestresowanemu człowiekowi, zwłaszcza temu żyjącemu w betonowej dżungli, wyjaśnia dr hab. Emilia Janeczko, prof. SGGW. W Polsce o pozytywnym wpływie przyrody na dobrostan człowieka mówi się szerzej od niedawna. Wprawdzie już w latach 90. ubiegłego wieku prof. Alicja Krzymowska-Kostrowicka pisała o terapeutycznych właściwościach zbiorowisk leśnych, konfrontując konkretne choroby i dolegliwości głównie natury fizjologicznej z pewnymi atrybutami zbiorowisk roślinnych, jednak obecny kierunek badań nad właściwościami regeneracyjnymi lasu nieco różni się od tych wcześniejszych dociekań. Współcześnie rośnie znaczenie przyrody jako czynnika wspomagającego dobrostan, a nie czynnika leczącego, uzdrawiającego człowieka. W moim odczuciu stosując określenia takie jak leczenie a’priori, zakładamy, że mamy do czynienia z kimś, kto wymaga pomocy, leczenia, interwencji medycznej. A przecież nie zawsze tak właśnie jest. Znacznie lepszym określeniem byłyby „kąpiele leśne” (oryg. z jęz. japońskiego shinrin-yoku). Obawiam się jednak, że jeszcze przez jakiś czas będzie ono trudno akceptowalne w naszym środowisku naukowym – dla wielu badaczy „kąpiele leśne” są wciąż „nowinką”, której nie można przypisać poważnego, naukowego pierwiastka. Tymczasem na całym świecie pojawiają się kolejne doniesienia o pozytywnym wpływie lasu na człowieka, publikowane w ważnych, często prestiżowych czasopismach naukowych. Coraz więcej jest też konferencji naukowych i sympozjów, z których płynie jasny komunikat o bardzo dużym znaczeniu lasu dla jakości naszego życia. Instytut Nauk Leśnych SGGW ma w tym zakresie również swój udział. Staramy się wypełnić lukę w wiedzy na temat tego, jak obszary leśne powinny być zarządzane, aby zapewnić maksimum korzyści zdrowotnych społeczeństwu.
Fot. Anoucketbenoit | Dreamstime.com
SKĄD CZERPAĆ WIEDZĘ O LESIE? Źródłem informacji o lesie są publikacje naukowe oraz artykuły popularyzujące wyniki badań naukowych, a także materiały zamieszczane na stronach internetowych prowadzonych przez Lasy Państwowe, parki narodowe, czy jednostki organizacji samorządowych – np. zespoły parków narodowych. Warto brać też udział w różnego typu wydarzeniach o charakterze edukacyjnym, które propagują wiedzę na temat ekosystemów leśnych. Niektóre z nich mają charakter cyklicznych spotkań przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa, np. Święto Niezapominajki, itp. Bezcennym źródłem informacji o lasach i gospodarce leśnej są muzea o tematyce przyrodniczej. Sporo można dowiedzieć się także poprzez własne obserwacje, np. podczas spacerów po lesie. W czasach internetu zdobycie informacji o środowisku, w tym o lesie, a także pracy leśników jest proste i szybkie. Pamiętać jednak należy o tym, że nie każde źródło przekazu wiedzy jest prawdziwe i wiarygodne. Warto zatem sięgać po wiedzę propagowaną w sposób rzetelny, bazującą na wynikach badań naukowych, popularyzowaną przez ludzi o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu praktycznym. Jak las wpływa na zdrowie. Dla zachowania zdrowia potrzebujemy czystego powietrza, czystej wody, żywności i innych zasobów dostarczanych jako „usługi ekosystemu”. Te wszystkie wymagania realizowane są w dużej mierze dzięki lasom, zatem śmiało można powiedzieć, że znacząco przyczyniają się do utrzymania i ochrony zdrowia ludzi. Lasy pozwalają oddychać czystszym powietrzem, podnoszą odporność ludzkiego organizmu i chronią nas przed hałasem. Udowodniono też, że istnieje związek pomiędzy odwiedzaniem lasów a korzystnymi reakcjami immunologicznymi, w tym ekspresją białek antynowotworowych. Obecnie coraz poważniejszym problemem zdrowotnym obok zanieczyszczonego powietrza jest też zanieczyszczenie hałasem. Lasy i wszystkie inne formacje roślinne skutecznie tłumią hałas. zapewniając korzyści dla zdrowia. W lesie poziom dźwięków związanych z ruchem drogowym czy przemysłem jest znacznie niższy niż poza nim. Szacuje się, że wewnątrz lasu (w odległości 150 m od jego granicy) hałas zmniejsza się o 18–25 dB.
Fot. archiwum IFPS
Zieleń a emocje Jest wiele dowodów naukowych wskazujących na to, że kontakt z przyrodą, a przede wszystkim z lasem, pomaga w walce ze stresem, poprawia samopoczucie, pozwala chronić zdrowie psychiczne człowieka. Kąpiele leśne mogą być przydatne w walce z depresją, lękiem, zespołem nadpobudliwości psychoruchowej oraz z deficytem uwagi. Badania, które prowadzimy od kilku lat w Instytucie Nauk Leśnych SGGW, niezbicie dowodzą, że istnieje pozytywny wpływ lasu na samopoczucie ludzi. Nawet krótki pobyt w lesie poprawia nastrój, dostarcza energii, pozwala zmniejszyć napięcie emocjonalne. Te dobrze znane, ogólne stwierdzenia potwierdza wiele badań. Coraz więcej wiemy też o tym, jakimi cechami powinna odznaczać się przestrzeń, w tym tereny zieleni, żebyśmy mogli w pełni korzystać z ich potencjału zdrowotnego. Porównujemy ze sobą różne warianty terenów zieleni i różne atrybuty przestrzeni, żeby udowodnić, w jaki sposób środowisko przyrodnicze oddziałuje na człowieka. Co ciekawe, właściwości odbudowujące ma nie tylko las. Wyniki naszych badań wykazały na przykład, że zarówno przebywanie w środowisku miejskim urozmaiconym zielenią, jak i pobyt w lesie wpływa pozytywnie na relaksację fizjologiczną i psychologiczną badanych. Spacer w środowisku miejskim z zieloną pokrywą roślinności gwarantuje podobne korzyści do tych uzyskiwanych podczas spaceru w lesie. Okazuje się zatem, że miejsca zieleni miejskiej mogą być z powodzeniem wykorzystywane do rekreacji, podobnie jak lasy, w których prowadzi się kąpiele leśne. Terapia lasem – naturalna i wirtualna Dotychczasowe badania w większości przypadków bazowały na dwóch typach aktywności w lesie – spacerach oraz obserwowaniu przyrody z określonego miejsca. W obu przypadkach ustalono pozytywny wpływ lasu na wybrane zmienne fizjologiczne i psychologiczne. Zatem chcąc uzyskać korzyści zdrowotne z pobytu w środowisku przyrodniczym, wcale nie trzeba przytulać się do drzew czy stąpać boso po mchu. Wystarczy spacer i chwila wyciszenia. Możemy też znaleźć dogodne miejsce i poobserwować przez dłuższą chwilę otaczającą nas przyrodę. Ciekawe są wyniki naszych ostatnich badań pokazujących, że profity wynikające ze spacerowania w lesie są bardziej wszechstronne niż te uzyskiwane na przykład podczas jazdy rowerem po lesie.
Fot. archiwum prywatne
Więcej w wydaniu:
Sztuczna inteligencja może poprawić prace mózgu i słyszenie? (styczeń-luty 2024 nr 1)