Mowa jest odbierana nie tylko przez ucho, lecz także przez oko. Ruchy warg i twarzy towarzyszące dźwiękom wypowiadanym przez rozmówcę są ważnym elementem komunikacji językowej, szczególnie w przypadku pojawienia sie niedosłuchu. Nie wszyscy jednak równie łatwo uczą się „niemej mowy”. W Naukowym Centrum Obrazowania Biomedycznego IFPS w ramach projektu „Wspomaganie umiejętności czytania z ust jako metoda rehabilitacji osób z problemami przetwarzania słuchowego” prowadzone są badania, które pomogą zrozumieć, co jest kluczowe w skutecznym rozwinięciu umiejętności odczytywania mowy z ruchu warg.
Autorzy: Hanna B. Cygan, Martyna Bryłka, Tomasz Wolak
Rozumienie języka jest złożoną zdolnością, która jest uruchamiana w oparciu o równolegle wykorzystywane funkcje poznawcze. W typowych warunkach najważniejszym kanałem odbioru mowy innych osób jest słuch. Ucho odbiera dźwięki mowy, które po przejściu drogi słuchowej są dekodowane na impulsy nerwowe i trafiają do mózgu, gdzie rozpoznawane są głoski, słowa i zdania. Jednakże istnieje wiele okoliczności, w których słyszenie mowy innych może być utrudnione. Dzieje się tak w sytuacjach zwiększonego hałasu w otoczeniu lub na przykład podczas spotkania, gdzie jednocześnie rozmowy prowadzi wiele osób. Konkurencyjne dźwięki zakłócają słyszenie głosu rozmówcy i w takiej sytuacji wzrok pomaga w uzupełnieniu brakujących informacji słuchowych o słowach wypowiadanych przez partnera rozmowy. Zatem w codziennych sytuacjach dostrzeżenie artykulacyjnych gestów ust mówcy, nazywane czytaniem z ruchu warg lub rozumieniem mowy niemej, pomaga w dekodowaniu słuchowego sygnału mowy. Dodatkowo w skutecznej komunikacji z drugim człowiekiem ważne są informacje o kontekście emocjonalnym wypowiedzi, które także przekazywane są przez ruchy mimiczne twarzy, oczu oraz gestykulację, w których przetwarzanie również zaangażowany jest zmysł wzroku.
Czytanie z ruchu warg, umiejętność, którą każdy z nas do pewnego stopnia posiada, w przypadku niektórych osób staje się głównym sposobem na rozumienie mowy. Należy jednak podkreślić, że pełne rozumienie wszystkich wypowiadanych słów bez dostępu do informacji dźwiękowej jest prawie niemożliwe. Wzrok nie jest w stanie wychwycić wszystkich informacji o wypowiadanych przez rozmówcę głoskach i słowach, ponieważ wiele elementów artykulacji odbywa się w gardle czy w tylnych częściach jamy ustnej. Inne głoski charakteryzuje bardzo zbliżony ruch ust, który bez informacji dźwiękowej staje się nierozróżnialny. Z tego powodu wiele głosek wygląda niemalże identycznie z punktu widzenia obserwatora. Jest tak np. w przypadku głosek wargowych takich jak ‘b’, ‘m’, ‘p’. Odczytywanie mowy z ruchu warg jest zatem trudną umiejętnością, a osoby które osiągają w niej dużą sprawność, odwołują
się nie tylko do umiejętności rozpoznawania pojedynczych fonemów, lecz także do kontekstu językowego i pozajęzykowego komunikatu.
DR N. BIOL.
HANNA B. CYGAN
psycholog, logopeda, IFPS
Ukończyła studia doktoranckie z zakresu psychofizjologii i neuropsychologii
eksperymentalnej. Zajmuje się badaniem mechanizmów
rozwoju językowego w tym zaburzeń językowych u osób
niedosłyszących. W NCOB pracuje od 2018 roku.
MGR MARTYNA BRYŁKA
psycholog, doktorantka IFPS
Ukończyła studia psychologiczne ze specjalnością w zakresie
neurokognitywistyki. W NCOB realizuje projekt doktorski na temat
zaburzeń rozwoju językowego u dzieci z zastosowaniem metody
fMRI. Rozpoczęła podyplomowe studia logopedyczne.
DR HAB. N. O ZDR. INŻ.
TOMASZ WOLAK, PROF. IFPS
kierownik Naukowego Centrum
Obrazowania Biomedycznego IFPS
Bioinżynier specjalizujący się w technikach neuroobrazowania.
Od lat zajmuje się obrazowaniem funkcjonalnym mózgu. Główne
zainteresowania naukowe to badania procesów przetwarzania
słuchowego i mowy oraz integracji zmysłowej w mózgu.
Więcej w wydaniu:
https://slysze.inz.waw.pl/zdrowy-uczen-slysze-wrzesien-pazdziernik-2022-nr-5/