25 lat Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu

W 2021 roku świętujemy 25-lecie stworzonego przez prof. Henryka Skarżyńskiego Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. Jak będziemy obchodzić ten jubileusze?

Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu został powołany 9 stycznia 1996 r. Przy okazji rocznicy warto podkreślić, że nie ma w Polsce drugiego ośrodka, który w tak krótkim czasie osiągnąłby tak wysoką pozycję nie tylko w kraju, lecz także na świecie. Ten wielki sukces to efekt pracy prof. Henryka Skarżyńskiego i jego zespołu. Trzydzieści lat temu rozpoczął on przygotowania do wdrożenia w Polsce programu implantów ślimakowych, a w kolejnych latach przeprowadził wiele pionierskich operacji, stworzył w nauce światowej tzw. polską szkołę otochirurgii w leczeniu częściowej głuchoty. Z jego inicjatywy powstało Światowe Centrum Słuchu IFPS w Kajetanach. Prof. Henryk Skarżyński wielokrotnie wracał do pamiętnego dnia powstania IFPS.

– Doskonale pamiętam dzień 9 stycznia 1996 r., w którym na moim biurku znalazł się akt powołania Instytutu podpisany przez prof. Jacka Żochowskiego, ministra zdrowia, prof. Grzegorza Kołodkę, ministra finansów, oraz prof. Aleksandra Łuczaka, przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych. Ten dokument był ważny, bo dawał nam – a byliśmy wówczas kilkunastoosobową grupą przyjaciół połączonych entuzjazmem i marzeniami o stworzeniu ośrodka leczenia zaburzeń słuchu na najwyższym poziomie – zielone światło do działania, do pracy, do rozwoju. I chociaż nie dawał nic ponadto, wsparcia finansowego, organizacyjnego czy lokalowego, to przez kolejne lata udało się nam zrobić naprawdę dużo! Dwadzieścia lat temu to nie instytucje państwowe chciały utworzyć ten Instytut. Powstał on z oddolnej inicjatywy grupy naukowców i praktyków, którą udało mi się zebrać – zaznacza prof. Skarżyński. – Tworzyliśmy Instytut od podstaw, według własnego pomysłu, zgodnie z programem, założeniami i potrzebami zmieniającego się świata.
Warto przypomnieć, że Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu powstał na bazie Ośrodka Diagnostyczno-Leczniczo-Rehabilitacyjnego dla Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Cochlear Center”, który został utworzony z inicjatywy prof. Henryka Skarżyńskiego po tym, jak w lipcu 1992 r. przeprowadził on pierwszą w Polsce operację wszczepienia implantu osobie niesłyszącej. – Instytut został powołany, bo właściwie odczytaliśmy potrzeby społeczne – podkreśla prof. Skarżyński. – Bo na lepszą opiekę oczekiwało tysiące osób z zaburzeniami słuchu. Powstanie nowoczesnego ośrodka kliniczno-naukowego było dla nich szansą na wyleczenie i powrót do świata dźwięków. Spełniliśmy te oczekiwania.

Obecnie Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu to wizytówka polskiej medycyny. Osiągnięcia prof. Henryka Skarżyńskiego i jego zespołu od początku były dostrzegane i nagradzane przez przedstawicieli najwyższych władz w Polsce. Sztandarowe jednostki Instytutu – Międzynarodowe Centrum Słuchu i Mowy, a potem Światowe Centrum Słuchu – były wielokrotnie odwiedzane przez przedstawicieli rządu, parlamentu oraz liczne zagraniczne delegacje. Wszyscy podkreślali, że ten unikatowy w skali światowej, zapewniający pacjentom opiekę na najwyższym poziomie ośrodek leczenia zaburzeń słuchu, powinien być wzorem dla innych szpitali. Szczególne uznanie wzbudzał fakt, że Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu zbudował tak wysoką pozycję w kraju i za granicą w tak krótkim czasie.

Ogromny dorobek prof. Henryka Skarżyńskiego i zespołu Instytutu został streszczony w niedawno wydanej z okazji jubileuszy monografii pt. „Kroki milowe”. – Monografia ta stanowi zbiór przypominający wiele wydarzeń, badań, setki tysięcy procedur chirurgicznych i wydarzenia szczególne. Określiłem je jako „kroki milowe” – moje, zespołu i wielu, wielu osób oraz instytucji krajowych i międzynarodowych, z którymi przyszło nam współpracować w tym czasie – mówi prof. Henryk Skarżyński, odnosząc się jednocześnie do tego ogromnego dorobku: – Realizacja programu leczenia głuchoty w Polsce z perspektywy 30 lat to setki różnych przedsięwzięć naukowych, klinicznych, dydaktycznych i organizacyjnych, które podejmowałem, by polscy pacjenci mieli dostęp do najnowszych technologii i metod terapii. Program dotyczy osób, które urodziły się głuche lub doszło u nich do różnych uszkodzeń słuchu w kolejnych latach życia. W ramach tego programu miało miejsce wiele pionierskich w skali światowej operacji, powstała nowa aparatura diagnostyczna, używano nowych urządzeń podczas operacji poprawiających słuch, z naszej inicjatywy przyjęto europejskie konsensusy naukowe, podjąłem działania, które zaowocowały przyjęciem „Konkluzji Rady Unii Europejskiej nt. wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń komunikacyjnych u dzieci z uwzględnieniem zastosowania narzędzi e-zdrowia”. W jej następstwie podjęliśmy badania przesiewowe pod kątem wczesnego wykrywania wad słuchu na czterech kontynentach. Setki przedsięwzięć i produktów złożyły się na powstanie polskiej szkoły otologii w nauce światowej czy pierwszej na świecie Krajowej Sieci Teleaudiologii. Ponad 200 nagród, wyróżnień i medali otrzymanych na najważniejszych salonach wynalazczości i postępu technologicznego w Europie, Ameryce, Azji, Australii i Oceanii potwierdza nasze dokonania i kroki milowe.

W te 30 lat realizacji wielkiego przedsięwzięcia, które pokazało możliwości polskiej nauki i medycyny oraz jej wkład w dorobek ogólnoświatowy, wpisuje się 25 lat istnienia resortowego Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. W głównej jego części – Światowym Centrum Słuchu – od 17 lat wykonywanych jest najwięcej na świecie operacji poprawiających słuch, a Polacy mają dostęp do najnowszych technologii jako pierwsi lub jedni z pierwszych na świecie.

Jednym z najważniejszych procesów wyznaczających dynamikę transformacji współczesnego społeczeństwa jest intensywny rozwój technologii i narzędzi informatycznych, które w znacznym stopniu ułatwiają dostęp do informacji i ich wymianę oraz wpływają na jakość kontaktów międzyludzkich. W te przemiany wpisały się również prawie 30-letnie działania naszego zespołu, skupiającego specjalistów z różnych dziedzin, który może poszczycić się wieloma nowatorskimi osiągnięciami naukowymi i organizacyjnymi. Wyzwaniem naukowym i medycznym, a zarazem początkiem naszej historii, było od 1990 r. podjęcie przygotowań, a następnie przeprowadzenie w lipcu 1992 r. pierwszej w Polsce oraz w Europie Środkowo-Wschodniej operacji przywrócenia możliwości słyszenia osobie całkowicie głuchej. To wydarzenie stało się impulsem do podjęcia działań organizacyjnych, których efektem było uruchomienie w 1993 r. drugiego tego typu w Europie Ośrodka Diagnostyczno-Leczniczo-Rehabilitacyjnego dla Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Cochlear Center”, a następnie – na jego bazie – w 1996 r. zorganizowanie od podstaw resortowej jednostki naukowo-badawczej – Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.

Kolejne wielkie wydarzenia i kroki milowe to przeprowadzenie pierwszej w Polsce operacji wszczepienia implantu do pnia mózgu w styczniu 1998 r. oraz pierwszej na świecie operacji wszczepienia implantu osobie z częściową głuchotą – w lipcu 2002 r. Przez cały ten czas naszemu rozwojowi sprzyjała niezwykle ożywiona współpraca naukowa, jaką podjęliśmy z wieloma ośrodkami krajowymi i zagranicznymi. To tylko niewielki fragment naszych działań, inicjatyw oraz osiągnięć, których owocem było powstanie Światowego Centrum Słuchu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.

Szczególna misja Światowego Centrum związana jest z naszymi szansami i aspiracjami w zjednoczonej Europie. Program kliniczny Światowego Centrum obejmuje szeroką współpracę z praktycznie wszystkimi krajami Unii Europejskiej oraz z ponad 50 krajami na pozostałych kontynentach dotyczącą badań naukowych, wdrożeń nowych technologii, rozwijania nowoczesnych form dydaktycznych oraz optymalizacji kosztów i efektów terapii w odniesieniu do takich problemów jak: głuchota i głęboki niedosłuch, zaburzenia oddychania, mowy, emisji głosu, zawroty głowy i zaburzenia równowagi, możliwości chirurgii rekonstrukcyjnej w leczeniu wad wrodzonych i nabytych ucha.

Rocznicowe wydarzenia online

Na rok jubileuszowy planowanych jest wiele wydarzeń. Jego obchody rozpoczęły się od spotkania online zespołu Instytutu, podczas której prof. H. Skarżyński przypomniał „kroki milowe” w historii Instytutu, a także odsłonił w Atrium Światowego Centrum Słuchu tabliczki z nazwiskami wszystkich osób pracujących w Instytucie w 2021 r. Za ten miły gest serdecznie dziękujemy.

W kolejnych miesiącach w ramach obchodów 25. rocznicy utworzenia Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu planowany jest cykl 25 konferencji naukowo-szkoleniowych online pt. „Nauka dla społeczeństwa”. Wykłady specjalistów Instytutu dotyczyć będą współczesnych możliwości diagnozowania i terapii zaburzeń słuchu, równowagi, głosu, mowy oraz węchu i smaku. Są przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców: specjalistów, studentów medycyny, a także zainteresowanych pacjentów. Partnerami merytorycznymi cyklu konferencji są: Komitet Nauk Klinicznych PAN, Polskie Towarzystwo Otolaryngologów Dziecięcych, Towarzystwo Otolaryngologów, Foniatrów i Audiologów Polskich, Komisja Zaburzeń Komunikacyjnych Komitetu Nauk Klinicznych PAN oraz konsultant krajowy w dziedzinie otorynolaryngologii.

Cykl konferencji otworzył 4 lutego prof. Henryk Skarżyński, podkreślając, że Światowe Centrum Słuchu zajmuje obecnie znaczące miejsce na medycznej i naukowej mapie świata: – Dokonaliśmy wielu przełomów. W roku jubileuszowym chcemy podzielić się tymi osiągnięciami, pokazać, jakie są dziś możliwości diagnostyki, leczenia, rehabilitacji słuchu. Chcemy też przedstawić „kroki milowe” w naszej działalności naukowej.
Pierwszy wykład dotyczący współczesnych możliwości diagnozowania zaburzeń słuchu przedstawił Krzysztof Kochanek, sekretarz naukowy IFPS.

Czas „Powrotu Beethovena”

Na rok jubileuszowy planowane są także wydarzenia z pogranicza kultury i medycyny: wydanie powieści autorstwa prof. Henryka Skarżyńskiego „Powrót Beethovena” oraz realizacja filmu dokumentalnego pod tym samym tytułem.

Prof. Henryk Skarżyński jest autorem licznych wierszy i piosenek, a także autorem libretta musicalu „Przerwana cisza” wystawionego w 2019 r. w Warszawskiej Operze Kameralnej. Tym razem napisał powieść „Powrót Beethovena”, w której w fikcyjną fabułę wplata wiele wątków autobiograficznych. W powieści poznajemy alter ego Profesora – Henryka – w momencie, kiedy w 1973 roku jako świeżo upieczony student opuszcza rodzinne strony i wyjeżdża na studia medyczne do Warszawy. Razem z nim wędrujemy przez następne 47 lat jego rozwoju zawodowego, który zarówno w powieści, jak i rzeczywistości silnie splata się z postępem w nauce i medycynie, a także tragediami i radościami tysięcy pacjentów, których zoperował w kraju i za granicą. Fakty zawarte w powieści pokazane są przez pryzmat wydarzeń, a także przeżyć i emocji profesora Skarżyńskiego.
Powstanie powieści zbiegło się z przypadającą na grudzień ubiegłego roku 250. rocznicą urodzin Ludwiga van Beethovena, którego muzyka jest profesorowi Skarżyńskiemu bardzo bliska. Jakie utwory skomponowałby jeszcze Beethoven, gdyby słyszał dobrze? – zadaje sobie pytanie powieściowy Henryk. W „Powrocie Beethovena” zostały wykorzystane fragmenty listów kompozytora oraz wspomnienia współczesnych mu osób, by pokazać go od strony mniej znanej czytelnikom – codziennych zmagań z otaczającą go rzeczywistością i walki z postępującą głuchotą. Jako lekarz profesor Skarżyński jest przekonany, że przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii postępujący niedosłuch kompozytora można by wyleczyć tak, jak obecnie leczy się zaburzenia słuchu wielu utalentowanych muzycznie pacjentów, w tym uczestników zorganizowanego przez niego Międzynarodowego Festiwalu „Ślimakowe Rytmy”.

Sylwetki swoich pacjentów, którzy reprezentowali Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu podczas Festiwalu, prof. Henryk Skarżyński przedstawił w scenariuszu do filmu dokumentalnego o takim samym tytule jak powieść. Przy czym bohaterowie tego filmu to nie tylko indywidualne przypadki – reprezentują oni setki tysięcy osób skutecznie wyleczonych z głuchoty.
Film będzie pokazywał losy osób, które urodziły się jako całkowicie niesłyszące lub z głębokim niedosłuchem oraz tych, które z różnych powodów straciły słuch na jakimś etapie życia. Zastosowane leczenie pozwoliło im na systematyczne rozwijanie nie tylko umiejętności słuchowych, lecz także talentów muzycznych. Każdy bohater to inna historia – inne leczenie i inna droga rozwoju artystycznego. Jednakże wszyscy mają wiele wspólnego z Beethovenem – mimo niedosłuchu i związanych z nim barier z wielkim uporem i determinacją oddają się muzyce. Niektórzy pacjenci uczą się gry na różnych instrumentach, inni ćwiczą zdolności wokalne, niektórzy nawet próbują komponować. Dzięki postępowi medycyny bohaterowie filmu mają szansę, jakiej nie miał żyjący w XVIII wieku głuchnący kompozytor. Dzięki zastosowanym technologiom medycznym i sztuce chirurgicznej stają się osobami słyszącymi, a następnie – artystami muzykami. Uosabiają tym samym symboliczny powrót wielkiego mistrza, a jednocześnie pokazują, że problem głuchoty czy głębokiego niedosłuchu, coraz powszechniejszy we współczesnym świecie, można skutecznie leczyć. Film obala mit o osobach głuchych, które nigdy muzyki nie usłyszą, a tym bardziej jej nie zagrają ani też nie zaśpiewają. Płynie z niego ważne przesłanie: muzyka i muzykowanie to obszar, w którym obecnie osoby z zaburzeniami słuchu mogą poruszać się równie swobodnie jak te niemające ze słuchem żadnych problemów. Jest dla nich miejsce nawet na wielkich scenach!

Film poświęcony utalentowanym muzycznie osobom mającym zaburzenia słuchu, którzy po leczeniu mogą rozwijać swój talent i realizować pasje muzyczne, to najlepszy dowód na to, jakie postępy zrobiła w ostatnim czasie medycyna, a zarazem jak wielki jest wkład obchodzącego swoje 25-lecie i kierowanego przez prof. Henryka Skarżyńskiego Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w rozwój współczesnej nauki i medycyny na świecie.

Tematy konferencji naukowo-szkoleniowych online „Nauka dla społeczeństwa”